Twórczość Stefana Żeromskiego od lat inspiruje artystów do tworzenia adaptacji jego dzieł. Pisarz poruszał w swoich powieściach i opowiadaniach ważkie społeczne i moralne problemy, a uniwersalne tematy, psychologiczna głębia postaci oraz literackie wartości jego utworów sprawiają, że nadal znajdują oddźwięk u współczesnego odbiorcy. Dlatego też jego najpopularniejsze książki, takie jak „Syzyfowe prace”, „Ludzie bezdomni”, „Popioły” czy „Przedwiośnie” wciąż służą jako kanwa dla filmów, seriali, sztuk teatralnych i komiksów.
Żeromski stworzył barwne obrazy społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku, ukazując zarówno inteligencję, ziemiaństwo, jak i lud prosty. Jego bohaterowie zmagają się z rozterkami moralnymi, poszukują celu i sensu życia. Adaptacje pozwalają przenieść te ponadczasowe dylematy w realia współczesnego widza i odbiorcy. Świetnie napisane, pełne dramatyzmu sceny i dialogi stanowią też wdzięczny materiał dla reżyserów filmowych i teatralnych. Dzięki adaptacjom twórczość Żeromskiego dociera do nowych pokoleń czytelników i widzów, którzy być może sięgną później po oryginalne dzieła.
Filmy na podstawie dzieł Żeromskiego
Syzyfowe prace (reż. Paweł Komorowski, 1999)
Film Paweł Komorowskiego z 1999 roku to jedna z najbardziej znanych ekranizacji noweli „Syzyfowe prace”. Reżyser wiernie oddał nastrój pesymizmu i zwątpienia panujący w oryginale. W roli Malinowskiego wystąpił Marek Kondrat. Aktor znakomicie sportretował głównego bohatera, jego wewnętrzne rozterki i dramatyzm sytuacji. Obraz zdobył nagrodę publiczności na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni.
Ludzie bezdomni (reż. Jerzy Sztwiertnia, 2000)
Miniserial TVP z 2000 roku w reżyserii Jerzego Sztwiertni to jedna z najdłuższych i najbardziej ambitnych ekranizacji głośnej powieści „Ludzie bezdomni”. Scenariusz wiernie trzymał się pierwowzoru, choć dokonano pewnych zmian i uwspółcześnień. Ogromną zaletą serialu była obsada - role głównych bohaterów zagrali świetni aktorzy: Marek Kondrat jako Tomasz Judym i Kinga Preis jako Joanna Podborska. Serial przybliżył widzom tę niezwykłą, modernistyczną powieść obyczajową.
Popioły (reż. Andrzej Wajda, 1965)
Ekranizacja „Popiołów” z 1965 roku w reżyserii Andrzeja Wajdy z Danielem Olbrychskim w roli Rafała Olbromskiego przeszła do historii polskiej kinematografii. Reżyser zachował modernistyczny charakter powieści, posługując się śmiałymi jak na owe czasy zabiegami formalnymi - migawkową narracją, nielinearną fabułą. Film oddał nastrój schyłkowości epoki i upadku tradycyjnych wartości. Kreacja Daniela Olbrychskiego jako Rafała została uznana za jedną z najlepszych ról męskich w historii polskiego kina.
Seriale telewizyjne inspirowane twórczością
Wiatr od morza (reż. Antoni Krauze, 1993)
„Wiatr od morza” w reżyserii Antoniego Krauzego to serial familijno-obyczajowy z 1993 roku osadzony w klimacie Młodej Polski i nawiązujący do twórczości Żeromskiego. Akcja rozgrywa się w małym nadmorskim miasteczku. Główny wątek miłosny łączy motywy zaczerpnięte z „Syzyfowych prac” i „Róży”. Serial cieszył się sporą popularnością dzięki barwnej obsadzie i interesującej fabule.
Przedwiośnie (reż. Filip Bajon, 2001)
Serial „Przedwiośnie” w reżyserii Filipa Bajona z 2001 roku z Cezarym Żakiem jako Cezary Baryka to jedna z najlepszych ekranizacji powieści Żeromskiego o tym samym tytule. Twórcy oddali klimat przełomu epok, tętniące życiem kresowe miasteczko i rozterki moralne młodych bohaterów. Żak stworzył niezapomnianą kreację Cezarego Baryki. Serial przywrócił zainteresowanie tą nieco zapomnianą powieścią Żeromskiego.
Róża (reż. Janusz Majewski, 2011)
Miniserial „Róża” wyreżyserowany przez Janusza Majewskiego w 2011 roku to adaptacja powieści pod tym samym tytułem. W rolach głównych wystąpili Magdalena Boczarska jako tytułowa Róża i Łukasz Simlat jako Jan Boski. Serial zachwycał zdjęciami, oddającymi piękno polskich pejzaży. Poruszał też ważką tematykę emancypacji kobiet na przełomie wieków. Kreacja Magdaleny Boczarskiej jako Róży zebrała bardzo pozytywne recenzje.
Adaptacje radiowe i słuchowiska
Przedwiośnie (reż. Janusz Kukuła, 1988)
W 1988 roku Janusz Kukuła wyreżyserował dla Programu I Polskiego Radia słuchowisko „Przedwiośnie” na podstawie powieści Żeromskiego. W rolach głównych wystąpili Zbigniew Zapasiewicz jako Cezary Baryka oraz Anna Dymna jako Helena. Słuchowisko trwało ponad 5 godzin, dzięki czemu twórcy mogli oddać większość wątków i motywów oryginału. Praca reżyserska i gra aktorów zebrały pozytywne recenzje.
Popioły (reż. Janusz Kukuła, 1997)
Janusz Kukuła zrealizował również w 1997 roku słuchowisko „Popioły” dla Programu I Polskiego Radia z udziałem wybitnych aktorów, m.in. Gustawa Holoubka w roli Rafała Olbromskiego. Dźwiękowy spektakl trwał ponad 3 godziny i wiernie oddawał modernistyczny charakter powieści, przenosząc słuchaczy w mroczny nastrój schyłku epoki. Kukuła umiejętnie wykorzystał możliwości słuchowiska radiowego, by oddać wewnętrzne rozterki bohaterów.
Róża (reż. Janusz Kukuła, 1968)
W 1968 roku Janusz Kukuła wyreżyserował ponad 4-godzinne słuchowisko „Róża” z Krystyną Tkacz w roli tytułowej bohaterki. Za sprawą ciepłego, melodyjnego głosu aktorki radiofoniczny spektakl znakomicie oddał nastrój, liryzm i piękno powieści Żeromskiego. Romantyczna opowieść o miłości Róży i Jana przykuła uwagę słuchaczy przy odbiornikach radiowych. Słuchowisko przyczyniło się do popularyzacji tej powieści.
Przedstawienia teatralne na podstawie
Syzyfowe prace (Teatr Dramatyczny, 2021)
W 2021 roku Teatr Dramatyczny w Warszawie wystawił spektakl „Syzyfowe prace” w reżyserii Jana Klaty na podstawie noweli Żeromskiego. Przedstawienie wyróżniała nowoczesna scenografia nawiązująca do poprzemysłowego krajobrazu oraz muzyka grana na żywo. Główną rolę zagrał Łukasz Simlat, wcielając się w postać Stefana Malinowskiego. Aktor znakomicie oddał rozterki egzystencjalne bohatera. Spektakl zebrał pochlebne recenzje.
Ludzie bezdomni (Teatr Narodowy, 2005)
W 2005 roku Teatr Narodowy w Warszawie wystawił „Ludzi bezdomnych” w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego. Kontrowersyjna interpretacja powieści Żeromskiego dzieliła krytyków, jednak spektakl zachwycał świeżym spojrzeniem, dynamiką i nowoczesną estetyką. Główną rolę Tomasza Judyma zagrał charakteryzujący się dużą ekspresją aktorską Jacek Poniedziałek. Przedstawienie przyciągnęło na widownię wielu młodych widzów.
Popioły (Teatr Polski, 2015)
W 2015 roku Teatr Polski w Warszawie wystawił „Popioły” w reżyserii Michała Zadary. Spektakl zachwycał nowoczesną scenografią nawiązującą do poprzemysłowych ruin fabryki Izabelin. Główną rolę Rafała Olbromskiego zagrał charakteryzujący się szeroką skalą emocjonalną Szymon Komasa. Aktor w mistrzowski sposób oddał rozpad osobowości i załamanie bohatera. Krytycy docenili odważną interpretację powieści przez twórców spektaklu.
Komiksy i adaptacje graficzne
Syzyfowe prace (rys. Przemysław Truściński, 2012)
Komiksowa adaptacja „Syzyfowych prac” wydana w 2012 roku to dzieło rysownika Przemysława Truścińskiego. Autor zachował mroczny, pesymistyczny klimat noweli. Ciemna kolorystyka, zamknięte przestrzenie fabryki i ponure pejzaże znakomicie oddają nastrój oryginału. Główny bohater Stefan jawi się jako samotna postać w labiryncie uprzemysłowionego świata. Komiks zdobył uznanie krytyków i fanów Żeromskiego.
Ludzie bezdomni (rys. Grzegorz Janusz, 2015)
Powieść „Ludzie bezdomni” w 2015 roku zaadaptował na potrzeby komiksu rysownik Grzegorz Janusz. Zamysłem autora było oddanie charakteru modernistycznej powieści poprzez specyficzną, nieco groteskową kreskę i sepiową kolorystykę. Tomasz Judym jawi się jako męczennik i wizjoner zagubiony we współczesnym mu świecie. Komiks zdobył uznanie jako udana próba przeniesienia tej głośnej powieści na grunt graficzny.
Popioły (rys. Kuba Bąk, 2021)
Najnowsza komiksowa adaptacja „Popiołów” wyszła spod ręki rysownika Kuby Bąka w 2021 roku. Autor zrezygnował z linearnej narracji na rzecz luźnych, onirycznych scen nawiązujących do treści powieści. Obrazy utrzymane są w ciemnej, sepiowej tonacji. Groteskowe portrety bohaterów i rozpadające się pejzaże oddają klimat dekadencji i upadku wartości. Komiks pokazuje „Popioły” jak przez zamgloną, senna soczewkę.
Książki dla dzieci i młodzieży
Przygody Nel i Andzia Podsumowanie Podsumowanie
Adaptacje najważniejszych dzieł Stefana Żeromskiego od lat inspirują twórców filmowych, teatralnych i grafików. Dzięki nim jego twórczość nieustannie znajduje nowych odbiorców, a poruszane problemy społeczne i moralne dylematy nadal pozostają aktualne. Choć formy i konwencje się zmieniają, to uniwersalne przesłanie utworów Żeromskiego wciąż porusza. Filmy, seriale, słuchowiska, spektakle i komiksy udowadniają, że mimo upływu czasu jego powieści wciąż mają wiele do zaoferowania współczesnemu czytelnikowi, widzowi i słuchaczowi.
Tagi
Udostępnij artykuł
