Wstęp
Komedie pomyłek to nieodłączny element polskiej kinematografii, który na stałe wpisał się do kanonu rodzimej kultury. Te z pozoru lekkie i przaśne historie pełne są jednak głębszych kontekstów. Odgrywając się na tle szarej peerelowskiej rzeczywistości, stanowią krytyczny komentarz do absurdalnych realiów epoki. Przez pryzmat przesadzonych perypetii bohaterów, ukazują panującą wówczas atmosferę i problemy zwykłych obywateli. Co istotne, wiele wątków, postaci i gagów z tych produkcji na stałe zapisało się w języku i wyobraźni Polaków. Wystarczy wspomnieć choćby kultową już dziś scenę dialogu o dziurce od srebrnego pierścionka. Artykuł przybliży genezę i najważniejsze cechy charakterystyczne rodzimej odmiany komedii pomyłek, a także omówi najsłynniejsze produkcje z tego gatunku i wyjaśni, dlaczego tak bardzo trafiły one w gusta widzów.
Geneza polskich komedii pomyłek
Komedia pomyłek jako gatunek filmowy narodziła się w Stanach Zjednoczonych w pierwszej połowie XX wieku. Jej klasykami są dzieła twórców pokroju Bustera Keatona czy braci Marx. Główną oś fabularną stanowiły w nich liczne nieporozumienia, przesadne gagy i akcja rozgrywająca się w zawrotnym tempie. W Polsce podobny typ humoru próbowano rozwinąć już w dwudziestoleciu międzywojennym, jednak dopiero w latach 70. i 80. XX wieku za sprawą reżyserów takich jak Stanisław Bareja, czy Sylwester Chęciński, komedia pomyłek na dobre zadomowiła się w rodzimej kinematografii.
Szczególne warunki panujące w peerelowskiej Polsce stanowiły żyzną glebę dla rozwoju tego gatunku. Szara rzeczywistość, niedobory i funkcjonowanie w absurdalnym systemie stwarzały idealne tło dla rozmaitych zabawnych nieporozumień i perypetii. Reżyserzy umiejętnie wykorzystywali ten potencjał, tworząc historie pełne komicznych sytuacji, w których bohaterowie popadają w coraz większe tarapaty. Co istotne, wiele z tych filmów, choć kręconych z myślą o rozrywce, zawierało także wydźwięk krytyczny i satyryczny, ukazując absurd panującego ustroju.
Najsłynniejsze polskie komedie pomyłek
"Miś" Stanisława Barei
"Miś" to bodaj najbardziej kultowa polska komedia pomyłek w reżyserii Stanisława Barei z 1980 roku. Jej bohaterem jest Ryszard Ochódzki, drobny oszust próbujący przejąć mieszkanie zmarłej ciotki. W tym celu wciela się w tytułowego Misia - jej ukochanego pupila. Od tej pory pogrąża się w coraz większych kłopotach, udając przed lokatorami psa. Film pełen jest absurdalnych gagów i niezręcznych sytuacji rodem z komedii pomyłek. Słynny stał się zwłaszcza kultowy już dziś dialog o dziurce od srebrnego pierścionka.
"Poszukiwany, poszukiwana" Stanisława Barei
Kolejna komedia w reżyserii Barei z 1972 roku opowiada o perypetiach Stasia - urzędnika, który przez przypadek zostaje wrobiony w morderstwo. W trakcie ucieczki przed milicją i gangsterami musi ukrywać się wraz z poznaną przypadkiem Kasią. Zabawne gagy i nieporozumienia mieszają się tu z kpiną z peerelowskiego wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania. Kultowa pozostaje scena w kawiarni z udziałem nieudolnej milicji.
"Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz" Stanisława Barei
Satyryczna komedia Barei z 1978 roku opowiadająca o nieudolnym złodzieju rowerów Koziołku oraz uczciwym taksówkarzu Mielęckim, który postanawia wytropić złodzieja. Ich pościg za sobą przeplata się z szeregiem zabawnych gagów i pomyłek, a także parodią ówczesnego wymiaru sprawiedliwości i mediów. Film charakteryzuje się bardzo dynamiczną akcją i slapstickowym humorem.
Kultowe sceny i dialogi
Dialog o dziurce od srebrnego pierścionka w "Misiu"
Kultowy dialog pomiędzy Ryszardem Ochódzkim udającym psa Misia a konserwatorką z mieszkania obok Anielą pełen jest absurdalnych nieporozumień. Ochódzki nie może zdradzić, że jest człowiekiem i odpowiada jedynie charakterystycznymi odgłosami. Aniela wyznaje mu miłość, a on stara się grzecznie uciec z niezręcznej sytuacji.
Scena z milicją w "Poszukiwanym, poszukiwanej"
Komiczna scena w kawiarni, gdy Stasia próbują aresztować nieudolni funkcjonariusze MO. Nie potrafią poprawnie odczytać nazwiska poszukiwanego z nakazu aresztowania, przez co zatrzymują przypadkowych ludzi. Całość stanowi paradę absurdu i kpinę z ówczesnego wymiaru sprawiedliwości.
Pogoń za złodziejem rowerów w "Co mi zrobisz..."
Dynamiczna sekwencja pogoni Mielęckiego za złodziejem Koziołkiem pełna jest gwałtownych zdarzeń, wizualnych gagów i karkołomnych akcji rodem z niemego kina. Stanowi ukłon w stronę amerykańskich komedii pomyłek i kina slapstickowego.
Aktorzy wcielający się w kultowe role
Stanisław Tym w roli Ryszarda Ochódzkiego
Wybitny aktor komediowy Stanisław Tym w swojej najbardziej kultowej roli Ryszarda Ochódzkiego pseudonim "Miś" stworzył niezapomnianą kreację. Jego perfekcyjne opanowanie gry aktorskiej, komizm gestu i absurdalnych zachowań sprawiły, że postać na zawsze zapisała się w historii polskiego kina.
Wiesław Gołas jako Stefan Karwowski
Charyzmatyczny Wiesław Gołas w roli Stasia Karwowskiego z "Poszukiwanego, poszukiwanej" wnieśł swój rozpoznawalny wdzięk i lekki urok. Jego spontaniczność i perfekcyjny timing komediowy idealnie oddawały ducha absurdalnych perypetii bohatera.
Roman Wilhelmi jako Paweł Kozioł
Wilhelmi jako nieudolny złodziej Kozioł w "Co mi zrobisz..." brawurowo wcielił się w postać pechowego przestępcy pakującego się w coraz większe tarapaty. Jego niezręczność i wyrazista charakterystyka złodziejaszka na trwale zapadła w pamięć widzów.
Realia PRL-u w tle komediowych perypetii
Trudności mieszkaniowe i kolejki po deficytowe towary
Kłopoty mieszkaniowe Ryszarda Ochódzkiego z "Misia" oraz wieczne kolejki po papier toaletowy czy masło trafnie oddawały realne problemy peerelu. Stanowiły one tło dla perypetii bohaterów i źródło komizmu sytuacyjnego.
Milicja i ówczesny wymiar sprawiedliwości
Nieudolni funkcjonariusze z komedii Barei oraz parodie procesów sądowych kpiły z istniejącego w peerelu wymiaru sprawiedliwości i organów ścigania. Ukazywały ich absurdalne oblicze.
Propaganda sukcesu w mediach
Przerysowane w komediach wątki z peerelowskich mediów, z płomiennymi artykułami wychwalającymi rzeczywistość PRL, kpiły z typowej dla tamtych czasów propagandy sukcesu.
Fenomen komedii pomyłek w polskiej kulturze
Uniwersalny humor sytuacyjny
Niezależnie od realiów epoki, w jakich osadzone były komedie pomyłek, ich humor oparty na gagach i zabawnych sytuacjach ma uniwersalny charakter. Dlatego bawią one widzów do dziś.
Krytyka absurdu epoki odwilży
Spora część tych komedii miała wydźwięk satyryczny, obnażając absurd i niedorzeczności ówczesnej rzeczywistości PRL. Pozwalała widzom wytknąć jej paradoksy.
Ponadczasowy charakter perypetii bohaterów
Przesadzone i zabawne przygody bohaterów, choć osadzone w konkretnych realiach, mają ponadczasowy charakter. Dzięki temu wciąż bawią i znajdują oddźwięk u nowych pokoleń.
Zakończenie
Komedie pomyłek to nieodłączny element polskiej kultury, który bawi i wzrusza kolejne pokolenia widzów. Choć osadzone w konkretnych realiach PRL-u, ich uniwersalny humor i ponadczasowe perypetie bohaterów pozwalają im pozostać świeżymi i zabawnymi do dziś. Filmy Barei, Chęcińskiego i innych twórców tego gatunku wpisały się na stałe do kanonu rodzimej kinematografii, a ich sceny, dialogi i postaci przeszły do języka potocznego. Niezależnie od upływu dekad wciąż wywołują uśmiech i stanowią źródło niezliczonych cytatów. Dlatego z całą pewnością jeszcze długo będą cieszyć kolejne pokolenia widzów.
Tagi
Udostępnij
