Od czasu zakończenia II wojny światowej minęło już ponad 75 lat. Jednak ten tragiczny okres w dziejach Polski wciąż pozostaje żywy w pamięci i wyobraźni wielu pokoleń. Nic więc dziwnego, że wojna stała się kanwą niezliczonych utworów literackich, obrazów malarskich czy wreszcie filmów fabularnych. Te ostatnie od lat 50. XX wieku aż po czasy współczesne podejmują próbę opowiedzenia na nowo historii Polski lat 1939-1945. Przybliżają dramatyczne losy żołnierzy i cywili, ukazują okrucieństwo niemieckiej okupacji oraz powszednie życie w cieniu terroru. Inne filmy przypominają o walce podziemia i heroizmie powstańców. Jeszcze inne wreszcie próbują dokonać podsumowania tamtych tragicznych wydarzeń i zrozumieć ich sens z perspektywy czasu.
Filmy fabularne o kampanii wrześniowej
Wrzesień 1939 w kinie polskim
Pierwsze polskie filmy fabularne, które podejmowały tematykę II wojny światowej, koncentrowały się na przebiegu kampanii wrześniowej 1939 roku. Był to okres szczególnie bolesny dla polskiego społeczeństwa - czas klęski militarnej, upadku państwa polskiego i rozpoczęcia okrutnej okupacji niemieckiej. Filmy takie jak "Zakazane piosenki" (1946) czy "Zwycięstwo" (1953) ukazywały polskich żołnierzy broniących ojczyzny w nierównej walce z niemieckim najeźdźcą. Podkreślały męstwo i determinację polskich oddziałów, gotowych walczyć do końca mimo przewagi wroga. Ukazywały dramatyczne sceny bombardowań, ewakuacji ludności cywilnej i chaos pierwszych dni wojny. Były próbą upamiętnienia poległych żołnierzy i oddania hołdu ich bohaterstwu.
Główne produkcje fabularne
Do najważniejszych filmów fabularnych poświęconych kampanii wrześniowej należą takie tytuły, jak "Hubal" (1973) w reżyserii Bohdana Poręby o losach majora Henryka Dobrzańskiego, "Lotna" (1959) Andrzeja Wajdy o polskich pilotach walczących w obronie kraju, czy wreszcie głośny serial "Czterej pancerni i pies" (1966-1970) o załodze polskiego czołgu walczącego z Niemcami. W filmach tych podkreślano męstwo i heroizm polskich żołnierzy, gotowych poświęcić życie dla obrony ojczyzny. Ukazywano dramatyzmu i tragizm wojny, jej brutalny, krwawy wymiar. Jednocześnie filmy te miały mobilizować widza do walki i pokrzepiać w trudnych, powojennych czasach.
Filmy z perspektywy cywilów
Oprócz filmów skupiających się na losach polskiego wojska, pojawiły się również produkcje przedstawiające rok 1939 z perspektywy ludności cywilnej. Obrazy takie jak "Zakazane piosenki" czy "Popiół i diament" (1958) Andrzeja Wajdy pokazywały dramat tych, którzy z dnia na dzień tracili domy, byli zmuszeni uciekać na wschód i rozpaczliwie szukać schronienia. Ukazywały bombardowanie miast, chaos na drogach, rozłąkę rodzin. Przypominały o tragedii setek tysięcy polskich uchodźców, zmuszonych opuścić swoje domostwa przed nadciągającą armią niemiecką. Był to ważny głos w dyskusji na temat wojny, ukazujący jej bezlitosne oblicze wobec zwykłych Polaków.
Obrazy okupacji niemieckiej
Filmy o ruchu oporu
Kolejnym istotnym nurtem w polskiej kinematografii były filmy poświęcone walce polskiego podziemia z okupantem niemieckim. Obrazy takie jak głośny serial "Stawka większa niż życie" (1967-1968) przedstawiały działalność ruchu oporu, akcje sabotażowe, wywiadowcze i dywersyjne przeciw Niemcom. Ukazywały śmiałość, odwagę i pomysłowość polskich konspiratorów, którzy mimo terroru i represji nie złożyli broni i walczyli z wrogiem w imię wolności. Filmy te miały podtrzymywać pamięć o wysiłku pokoleń Polaków, którzy przez cały okres okupacji niestrudzenie zwalczali niemieckiego okupanta.
Życie codzienne Polaków pod okupacją
Kino polskie próbowało także oddać realia życia zwykłych Polaków pod jarzmem okupacji niemieckiej. Filmy takie jak głośne "Pianista" (2002) Romana Polańskiego czy "Ida" (2013) Pawła Pawlikowskiego ukazują ponure klimaty Generalnego Gubernatorstwa, gdzie Polacy żyli w ciągłym strachu i niepewności jutra. Obrazy te pokazują szarą, przygnębiającą rzeczywistość okupowanego kraju - braki w zaopatrzeniu, wszechobecną biedę i nędzę, represje oraz terror ze strony Niemców. Przypominają o Holocaustzie i tragedii polskich Żydów. Ukazują z pozoru zwykłe życie zatrute strachem i cierpieniem wojny. To bardzo ważny nurt polskiego kina, przywracający pamięć o okrutnych doświadczeniach tamtych lat.
Los Żydów w Polsce
Osobną grupę filmów stanowią te poświęcone tragedii i Zagładzie polskich Żydów. Obrazy takie jak wspomniany "Pianista" czy "Ida" w dramatyczny sposób ukazują Holocaust i los żydowskich ofiar niemieckiego ludobójstwa. Inne produkcje, jak "W ciemności" (2011) Agnieszki Holland skupiają się na próbach ratowania Żydów przez Polaków. Jeszcze inne, jak "Pokłosie" (2012) Władysława Pasikowskiego poruszają trudny problem współodpowiedzialności części Polaków za Holocaust. To niezwykle istotny nurt w polskim kinie, pozwalający zrozumieć tragedię Żydów pod okupacją i złożone relacje polsko-żydowskie w tamtym czasie.
Filmy wojenne o powstaniu warszawskim
Fabuły o przebiegu powstania
Powstanie warszawskie 1944 roku stało się kanwą wielu polskich filmów fabularnych. Produkcje takie jak głośny serial "Kolumbowie" (1970) czy film "Miasto 44" (2014) w reżyserii Jana Komasy przedstawiają przebieg zrywu - od pierwszych dni sierpnia, poprzez dramatyczne walki w ruinach Warszawy, aż po upadek powstania. Ukazują szlachetną walkę powstańców z nazistowskim okupantem, mimo ogromnej dysproporcji sił. Filmy te oddają bohaterstwo i determinację młodych żołnierzy AK, gotowych zginąć za wolną Polskę. Przypominają o ich poświęceniu i niezłomnym duchu walki o niepodległość kraju.
Portrety powstańców i ludności cywilnej
Innym ważnym wątkiem filmów o powstaniu warszawskim są losy konkretnych postaci - zarówno powstańców, jak i ludności cywilnej. Obrazy takie jak "Kamienie na szaniec" (2014) Roberta Glińskiego opowiadają o młodych żołnierzach AK, ich marzeniach, tęsknotach i dramatycznych wyborach. Z kolei film "Miasto rujnu" (1990) Janusza Morgensterna przedstawia perspektywę ludności cywilnej, uwięzionej w kotle powstańczej Warszawy. Te bardziej kameralne produkcje pozwalają lepiej zrozumieć tragedię zwykłych ludzi, złapanych w tryby historii.
Ruiny Warszawy jako symbol
Wreszcie, wiele filmów ukazuje zniszczenie i ruinę Warszawy jako symboliczny obraz tragedii i cierpienia narodu polskiego. Obrazy kończą się często ujęciami spalonego, zrównanego z ziemią miasta, które stało się ofiarą niemieckich represji. Te symbole totalnego zniszczenia miasta są metaforą strat, które poniosła Polska w wyniku wojny i okupacji. Ruiny stolicy, którą Niemcy chcieli wymazać z powierzchni ziemi, są bolesnym świadectwem okrucieństwa tamtych lat. Jednocześnie ukazują siłę ducha Polaków, którzy mimo wszystko podnieśli się z kolan i odbudowali swoją stolicę.
Obrazy obozów koncentracyjnych
Niemieckie obozy zagłady
Jednym z najtrudniejszych i najboleśniejszych wątków polskiego kina wojennego są filmy poświęcone niemieckim obozom koncentracyjnym i zagłady. Obrazy takie jak głośne "Pasażerka" (1963) Munka czy "Brzezina" (1970) Andrzeja Wajdy ukazują straszliwą codzienność obozowej rzeczywistości - głód, choroby, poniewierkę, piekło komór gazowych. Próbują oddać horror Zagłady i niemieckich fabryk śmierci. Są próbą upamiętnienia setek tysięcy polskich ofiar niemieckiego ludobójstwa i zapobieżenia zbiorowej amnezji. Stanowią przestrogę przed powtórzeniem podobnych zbrodni w przyszłości.
Polacy w obozach pracy
Inne produkcje skupiają się na losie polskich więźniów w niemieckich obozach pracy. Filmy takie jak "Człowiek z żelaza" (1981) Andrzeja Wajdy ukazują niewolniczą pracę Polaków w niemieckim przemyśle zbrojeniowym. Poddawani poniżającemu traktowaniu więźniowie muszą harować ponad siły w nieludzkich warunkach, tylko po to, by zaspokoić potrzeby niemieckiej machiny wojennej. Te produkcje uświadamiają zakres wyzysku i cierpienia setek tysięcy polskich robotników przymusowych, których Niemcy potraktowali jak niewolników.
Motyw Holokaustu
Oczywiście, istotnym motywem wielu z tych filmów jest Holokaust i tragedia Żydów w obozach zagłady. Produkcjami poruszającymi ten temat są m.in. wspomniane "Pasażerka" czy "Ida". Ukazują one los żydowskich więźniów w piekle Auschwitz i Treblinki. Próbują oddać grozę i bezmiar ludobójstwa Żydów, którzy masowo ginęli w komorach gazowych. Przypominają o jednej z największych zbrodni w dziejach ludzkości i milionach niewinnych ofiar rasistowskiej, nazistowskiej ideologii.
Polskie kino historyczne o końcu wojny
Podsumowanie
Polskie kino od dekad podejmuje trudną próbę opowiedzenia na nowo historii II wojny światowej. Fabuły filmowe przybliżają zarówno dramatyczne losy polskich żołnierzy, jak i tragedię ludności cywilnej. Ukazują okrucieństwo niemieckiej okupacji, ale też niezłomny opór Polaków. Przypominają o powstaniu warszawskim i grozie obozów koncentracyjnych. Starają się zrozumieć tamte wydarzenia z perspektywy czasu. Dzięki temu pamięć o wojnie wciąż pozostaje żywa, a jej bolesne doświadczenia są przestrogą dla kolejnych pokoleń.
Tagi
Udostępnij artykuł
